### نظریه‌های پیش‌بینی
این پیش‌بینی بر اساس یک جعبه سیاه و بر اساس داده است و تشریح‌های علّی را دخیل نمی‌کنیم.
### نظریه‌های تبیینی/پیش‌بینی
در این جا بر اساس روابط علّی پیش‌بینی می‌کنیم. در این‌جا ما عوامل مختلف را شامل می‌کنیم.
به لحاظ **علمی** این کامل‌ترین نوع تئوری است.
### نظریه‌های طراحی و اقدام
این نظریه به افراد می‌گوید که **چگونه** باید کاری را انجام دهند. مثال Soft System Methodology
در این جا ما با Artifactها کار داریم. (علم طراحی)
به لحاظ **عملی** این کامل‌ترین نوع تئوری است.
### خلاصه نظریه‌ها
![[Pasted image 20250408103648.png]]
ارتباط میان انواع نظریه‌ها:
![[Pasted image 20250408103716.png]]
## پارادایم
کوهن یک فیزیک‌دان بوده است اما وقت خود را روی **انقلاب‌های علمی** می‌گذارد و روی آن کار می‌کند. از او کلمه **پارادایم** را داریم.
*پارادایم*، سرمشق و الگوی مسلط و چهارچوب فکری و فرهنگی است که مجموعه‌ای از الگوها و نظریه‌ها را برای یک گروه یا یک جامعه شکل داده‌اند. هر گروه یا جامعه، «واقعیات» پیرامون خود را در چارچوب پارادایمی که به آن عادت کرده تحلیل و توصیف می‌کند.
- **تفاوت علم و شبه‌علم**: علوم چیزی که آن را پشتیبانی می‌کند جامعه علمی است. در حالی که در کیمیاگری همچین چیزی نداریم. این جامعه علمی همان مبنای پارادایم است.
پارادایم یک چتر علمی است که تمام سیستم‌ها، نظریه‌ها و افراد زیر آن قرار می‌گیرند و آن‌ها هم‌دیگر را تقویت می‌کنند.
ممکن است این پارادایم به مشکل‌هایی بخورد و به تناقضاتی برسد. وقتی این به حالت غایت خود برسد، این چتر علمی می‌شکند و **انقلاب علمی** رخ می‌دهد. مثال: پارادایم زمین‌مرکزی و انقلاب کوپرنیکی
پارادایم‌های مختلف مفروضات بنیادین متفاوتی درباره موارد زیر دارند:
1. ماهیت پدیده مورد نظر (Ontology)
2. ماهیت دانش درباره آن پدید Epistemology)
3. ماهیت شیوه‌های مطالعه و بررسی آن پدیده (Methodology)
دو نفر Burrel & Morgan این تفاوت‌ها را این گونه سازماندهی نموده‌اند:
عینی گرایی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ذهنی گرایی
نظم گرایی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ تغییرگرایی
![[Pasted image 20250408111228.png]]
### بعد ذهنی-عینی
مقایسه رهیافت‌های *عینی‌گرا* و *ذهنی‌گرا*:
1. **هستی‌شناسی**: واقع‌گرایی - نام‌انگاری
2. **معرفت شناسی**: اثبات‌گرایی - غیراثبات‌گرایی
3. **ماهیت انسانی**: جبرگرایی - اختیارگرایی
4. **روش‌شناسی**: قانون بنیاد - ایده‌نگار
![[Pasted image 20250408112615.png]]